Nguồn gốc Tết Hàn thực

Theo nghĩa chữ Hán, "hàn" là lạnh, "thực" là ăn, "tết Hàn thực" là tết ăn đồ lạnh. Phong tục cổ truyền này có nguồn gốc từ Trung Quốc với điển tích Giới Tử Thôi chết cháy.

Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770-221), vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Trên đường lánh nạn, vua Tấn được hiền sĩ Giới Tử Thôi hết lòng phò trợ. Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng 19 năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Thậm chí, lúc lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi còn lén cắt một miếng thịt đùi của mình nấu dâng lên vua.

Sau khi biết sự việc, vua Tấn đem lòng cảm kích vô cùng. Thế nhưng, khi đoạt lại ngôi báu, lúc phong thần cho những người có công, vua Tấn lại quên mất sự giúp đỡ của Giới Tử Thôi.

Tuy vậy, Giới Tử Thôi vẫn không hề oán giận, ông trở về đưa mẹ già vào trong núi ở ẩn. Một thời gian sau, khi vua nhớ ra bèn cho người đi tìm nhưng Giới Tử Thôi không chịu về lĩnh thưởng. Vua thấy vậy hạ lệnh đốt rừng để ép ông phải ra mặt nhưng lại khiến mẹ con ông bỏ mạng chốn núi rừng vào đúng ngày 3/3 âm lịch.

Cái chết của Giới Tử Thôi khiến vua đau lòng và ân hận. Vua Tấn cho lập miếu thờ, hạ lệnh kiêng dùng lửa suốt 3 ngày và chỉ ăn thức ăn nguội lạnh nấu sẵn. Hàng năm, cứ đến 3/3 âm lịch, người dân bị cấm dùng lửa nấu ăn, ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước.

Theo phong tục cổ truyền, ngày 3/3 âm lịch hàng năm là ngày tết Hàn thực, tưởng nhớ Giới Tử Thôi.

Bản sắc văn hóa Việt

Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn Thực đã được người Việt Nam sáng tạo và biến đổi theo bản sắc văn hóa riêng.

Tết Hàn Thực của người Việt còn được gọi là Tết bánh trôi bánh chay vì đây là hai loại bánh truyền thống được làm và dâng lên cúng gia tiên vào ngày này.

Bánh trôi được làm từ bột gạo nếp, nặn thành viên nhỏ, bên trong có nhân đường đỏ. Khi luộc chín, bánh nổi lên mặt nước, được vớt ra và rắc thêm vừng rang lên trên. Hình dáng tròn trịa của bánh tượng trưng cho sự viên mãn và tinh khiết.

Tương tự như bánh trôi, bánh chay cũng được làm từ bột gạo nếp nhưng có nhân đậu xanh. Bánh được nặn hình tròn dẹt, sau khi luộc chín được đặt trong bát và chan thêm nước đường gừng thơm ngọt.

Trong ngày này, mọi người chuẩn bị mâm cúng ông bà tổ tiên và dâng lên Phật. Nhiều nơi còn có phong tục cúng thần hoàng để cầu mong an lành, bình yên cho quốc gia và dân tộc. Việc này không chỉ là sự tri ân đơn thuần mà còn là dịp để thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với những giá trị văn hóa, truyền thống đã được truyền đồng thời qua thế hệ.

Cũng có tích kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích “bọc trăm trứng” của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng, là gốc tích “con Rồng cháu Tiên” của cộng đồng người Việt. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chay tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển.

Nguyên liệu làm bánh trôi, bánh chay.

Đồng thời, đây cũng là cách để tôn vinh công sức lao động của người nông dân, một truyền thống tốt đẹp được duy trì qua các đời. Bánh trôi và bánh chay là những món ăn không những ngon mà còn mang ý nghĩa tâm linh trong các dịp lễ tết của người Việt.

Khoảng chục năm trở lại đây Tết Hàn Thực ở Việt Nam dần trở lên phổ biến và được mọi người chú trọng nhiều hơn nhờ việc sáng tạo và khéo léo của người Việt trong việc chế biến món bánh trôi bánh chay.

Mê mẩn với những chiếc bánh trôi, bánh chay nghệ thuật

Dịp Tết Hàn thực năm nay cũng vậy, bánh trôi, bánh chay được biến tấu với vô vàn kiểu dáng, màu sắc đẹp mắt nhằm không chỉ đáp ứng khẩu vị mà còn hút hồn những vị khách khó tính mê cái đẹp.

Hiện trên thị trường và khắp các “chợ online” đang rầm rộ rao bán những set bột, nhân bánh trôi, bánh chay làm sẵn với hình thức độc lạ và mức giá cũng rất đa dạng. Tuy vậy, nhiều người vấn chấp nhận chi đậm tiền hơn để mâm cúng Tết Hàn thực thêm phần mới mẻ, bắt mắt.

Những mẫu bánh trôi bánh chay nghệ thuật bày bán trên các chợ online vô cùng bắt mắt

Mẫu bánh trôi Liên hoa cá chép giả chỉ giao động từ 100k – 120k/ bộ, người mua chỉ việc order và người bán đã có hướng dẫn cách bảo quản cũng như làm chín khá nhanh cho những người bận rộn ko thể tự tay mua bột bánh về tự nhào nặn.