‘‘Lượng gạo này chỉ đủ cho gia đình tôi vài tuần’’, ông Yujiro Osaki, 46 tuổi, thở dài sau khi xếp hàng cùng hàng chục người khác để mua túi gạo 3kg chỉ rẻ hơn vài USD so với giá siêu thị. ‘‘Thật không tin nổi khi Nhật Bản rơi vào tình trạng này’’.

Khủng hoảng leo thang khi giá gạo tăng gần gấp đôi

Trên khắp Nhật Bản, hàng triệu người tiêu dùng đang vật lộn với chi phí thực phẩm tăng vọt sau nhiều năm giá cả đình trệ. Việc xếp hàng dài và săn lùng gạo giá rẻ giờ đã trở thành thói quen hàng ngày của người dân.

Cuộc khủng hoảng này đã trở thành cơn ác mộng chính trị cho Thủ tướng Shigeru Ishiba. Chính quyền của ông vốn đã không được lòng dân sau khi giá gạo trong nước tăng gần gấp đôi trong năm 2024, giờ đây phải đối mặt với cuộc bầu cử thượng viện quan trọng vào tháng 7. Các nhà phân tích dự báo cuộc bầu cử này sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào sự bất mãn của công chúng về lạm phát và giá gạo.

Một túi gạo 60kg thu hoạch năm 2024 hiện có giá trung bình hơn 26,400 yen (184 USD) - mức cao kỷ lục từ trước đến nay. Mặc dù Nhật Bản chưa hết nguồn cung, nhưng đất nước này vẫn chưa phục hồi hoàn toàn từ vụ mùa thất bát năm 2023. Tình trạng này trùng hợp với việc chấm dứt thời kỳ giảm phát kéo dài và xu hướng các nhà bán lẻ sẵn sàng tăng giá hơn.

Vấn đề còn trầm trọng hơn do tình trạng tích trữ của cá nhân và việc các nhà bán buôn cố ý giữ hàng tồn kho. Lần đầu tiên trong lịch sử, Chính phủ phải khai thác dự trữ gạo chiến lược ngoài tình huống thiên tai. Khi một phần dự trữ này được đưa ra bán vào cuối tuần trước, những hàng dài khổng lồ kéo dài nhiều giờ đã xuất hiện tại các siêu thị toàn quốc.

Người mua hàng xếp hàng để mua gạo của chính phủ được bán tại Ito-Yokado, công ty con bán lẻ thực phẩm của Seven & i Holdings, ở Tokyo vào ngày 31/05

Thay đổi nhân sự khẩn cấp

Trước tình hình nghiêm trọng, Thủ tướng Ishiba đã vừa thành lập ủy ban nội các đặc biệt để thảo luận cải cách chính sách gạo khẩn cấp, đồng thời sa thải bộ trưởng nông nghiệp cũ. Đáng chú ý, ông đã bổ nhiệm Shinjiro Koizumi – người con trai đầy tham vọng của cựu thủ tướng Junichiro Koizumi – vào vị trí bộ trưởng nông nghiệp mới với nhiệm vụ giải quyết cuộc khủng hoảng.

Theo ông Kazuhito Yamashita, Chuyên gia thị trường gạo tại Viện Nghiên cứu Toàn cầu Canon, việc giải quyết vấn đề sẽ không hề dễ dàng. Nguyên nhân nằm ở những nỗ lực bảo vệ nông dân trong nước khỏi cạnh tranh quốc tế kéo dài hàng thập kỷ, bao gồm việc hạn chế nhập khẩu gạo nước ngoài.

Chính sách của Chính phủ trong nhiều thập kỷ qua tập trung vào việc nâng cao giá gạo để xoa dịu khối cử tri nông thôn quan trọng, nhưng giá cả tăng cao nay đã ảnh hưởng đến hàng triệu gia đình thành thị và biến lạm phát thành vấn đề chính trị toàn diện.

Đặc biệt bị chỉ trích là chương trình "bỏ hoang" của chính phủ - cố gắng tăng giá gạo bằng cách khuyến khích nông dân không trồng. Chính sách này chỉ mới kết thúc vào năm 2018.

"Chương trình bỏ hoang luôn là vấn đề”, ông Yamashita nhấn mạnh. "Nếu Nhật Bản chuyển sang hệ thống trợ cấp như các nước khác, mọi thứ sẽ thay đổi. Nông dân sẽ có thể mở rộng quy mô đất nông nghiệp, giảm chi phí và sản xuất nhiều gạo hơn. Nhật Bản có thể trở thành nhà xuất khẩu gạo chất lượng cao toàn cầu nếu chính sách không đi ngược lại trong suốt những năm qua”.

Mặc dù tỷ lệ nông dân vẫn còn làm việc đã giảm từ 4.4% năm 1976 xuống còn dưới 1% hiện nay, họ vẫn duy trì được ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ. "Việc giảm số lượng thực sự giúp nông dân dễ dàng đạt được sự đồng thuận chính trị thống nhất hơn", ông Kunio Nishikawa, Chuyên gia gạo tại Đại học Ibaraki, phân tích. "Hệ thống bầu cử Nhật Bản phân bổ tương đối nhiều ghế cho khu vực nông thôn, củng cố ảnh hưởng chính trị của nông dân”.

Tuy nhiên, các chuyên gia tin rằng số lượng nông dân giảm cuối cùng sẽ tạo điều kiện cho cải cách chính sách nông nghiệp toàn diện. "Ngay cả trong ngắn hạn, vì cuộc khủng hoảng gạo đã trở thành chủ đề toàn quốc, bao gồm cả người tiêu dùng, tôi kỳ vọng cải cách chính sách nông nghiệp sẽ tiến triển", Nishikawa dự báo.

Nhà phân tích chính trị Tobias Harris từ Japan Foresight cho rằng với quy mô tăng giá như hiện tại, Chính phủ có thể phải chịu áp lực lớn hơn để làm vừa lòng người tiêu dùng. "Nhưng rõ ràng ông Ishiba và ông Koizumi cần tìm cách cân bằng giữa việc xoa dịu người tiêu dùng và làm hài lòng các nhà sản xuất trước chiến dịch bầu cử thượng viện”.

Việc khai thác dự trữ gạo có thể mang lại cứu trợ tạm thời, nhưng các nhà phân tích nhận định đây chỉ là giải pháp ngắn hạn. Tình trạng thiếu hụt và giá cả tăng cao đã tạo ra cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các hợp tác xã mua gạo (chiếm 40% thị trường), nhà bán buôn và những người mua quy mô lớn như chuỗi nhà hàng và nhà sản xuất thực phẩm.

Nhiều hợp tác xã đã tiếp cận nông dân trực tiếp, đưa ra mức giá cố định khoảng 26,000 Yên cho túi 60kg. Điều này khiến họ không thể bán gạo thấp hơn nhiều mà không bị lỗ.

Tại các siêu thị toàn quốc, giá gạo Nhật Bản đang ở mức cao kỷ lục, kệ hàng trống trơn và nhiều cửa hàng phải treo biển gợi ý khách hàng chuyển sang bánh mì và mì để thay thế.

Ở Atami, một cặp vợ chồng lớn tuổi buồn bã bước ra khỏi cửa hàng với tay không. Gạo giá rẻ đã bán hết khi đến lượt họ. "Chúng tôi hỏi khi nào có đợt bán tiếp theo", người chồng kể lại. "Họ nói không biết”.

VT