Việt Nam vừa đạt cột mốc pháp lý quan trọng khi Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số vào ngày 14 tháng 6 năm 2025, mở ra khung pháp lý đầu tiên tại Việt Nam công nhận tài sản kỹ thuật số và tiền điện tử. Luật có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026, đánh dấu bước ngoặt trong điều chỉnh, quản lý và thúc đẩy nền kinh tế số, đặc biệt chú trọng công nghệ blockchain và tài sản ảo.

Quy trình cấp phép, thách thức và cơ hội

Luật phân chia tài sản kỹ thuật số thành hai nhóm: “tài sản ảo” là những giá trị số không sử dụng mã hóa để xác thực giao dịch, như voucher hay điểm thưởng; và “tiền điện tử” là loại sử dụng mã hóa để đảm bảo tính xác thực khi tạo lập và chuyển giao, dù không thuộc định nghĩa chứng khoán hay tiền kỹ thuật số do ngân hàng trung ương phát hành. Trên nền tảng này, Chính phủ được trao quyền ban hành quy định chi tiết về điều kiện cấp phép, tiêu chuẩn an ninh mạng và biện pháp chống rửa tiền (AML) cũng như chống tài trợ khủng bố theo chuẩn quốc tế.

Không chỉ đóng vai trò quản lý, Luật Công nghiệp Công nghệ số còn tích hợp nhiều ưu đãi để kích thích đổi mới trong lĩnh vực blockchain. Các công ty khởi nghiệp và nhà phát triển hạ tầng số sẽ được hưởng trợ cấp nghiên cứu, miễn giảm thuế và cơ chế cấp thị thực nhanh cho chuyên gia quốc tế, nhằm thu hút nguồn lực chất lượng và xây dựng chuỗi giá trị số bền vững. Những chính sách này hướng đến mục tiêu gia tăng tính cạnh tranh của Việt Nam trên bản đồ công nghệ toàn cầu.

Việc hoàn thiện hành lang pháp lý lần này diễn ra ngay khi Việt Nam đang đứng trước áp lực phải cải thiện vị thế trên “danh sách xám” của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) do còn tồn tại lỗ hổng trong kiểm soát rửa tiền liên quan tài sản ảo.

Để ứng phó, trong hai năm qua, Chính phủ đã bước đi quyết liệt khi liên tiếp ban hành Luật Công nghiệp Công nghệ số, trình Nghị quyết cấp phép chặt chẽ cho nền tảng tiền điện tử và dự thảo Nghị định xử phạt hành chính với mức phạt lên đến 2 tỷ đồng cho hành vi vận hành sàn không phép.

Trong đề xuất quy định, Bộ Tài chính nhấn mạnh chỉ cho phép nhà cung cấp dịch vụ tập trung như sàn giao dịch, lưu ký hay công ty phát hành được cấp phép, với yêu cầu vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng. Đồng thời, Luật cũng yêu cầu người dùng Việt Nam mở tài khoản và chuyển toàn bộ tài sản số lên các nền tảng được cấp phép; bất kỳ giao dịch nào qua sàn ngoài danh sách đều bị coi là bất hợp pháp.

Ông Tô Trần Hòa, Phó cục trưởng Cục Phát triển thị trường (UBCK), cho biết: “Chúng tôi yêu cầu ít nhất 65% vốn điều lệ của tổ chức tiền điện tử phải đến từ nhà đầu tư tổ chức, và 35% còn lại do ngân hàng, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư hoặc công ty bảo hiểm liên kết. Với mức vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, quy mô này tương đương hai sàn giao dịch chứng khoán và trung tâm lưu ký quốc gia, nhằm đảm bảo ổn định ban đầu cho thị trường mới.”

Theo Chainalysis, Việt Nam lọt nhóm ba thị trường tiền điện tử hàng đầu châu Á, với khối lượng giao dịch ước tính vượt 100 tỷ USD trong giai đoạn từ 7/2023 đến 6/2024. Baselinedata từ Triple-A cho thấy, đến cuối 2023, mỗi năm có khoảng 21 triệu người Việt (tương đương 1/5 dân số trưởng thành) sở hữu tiền điện tử, so với 10 triệu tài khoản trên sàn chứng khoán truyền thống. Nhiều nền tảng toàn cầu như Binance chiếm tới 6,8% lưu lượng truy cập toàn cầu từ Việt Nam, chỉ xếp sau Hàn Quốc.

Bài toán cân bằng giữa quản lý và phát triển

Trong bối cảnh đó, bà Lynn Hoang, Giám đốc quốc gia Binance Việt Nam, nhận xét: “Chúng tôi tin rằng khung pháp lý rõ ràng và nhất quán là nền tảng để bảo vệ người dùng và thúc đẩy tăng trưởng bền vững cho ngành tài sản kỹ thuật số.”

Doanh nhân Trần Huy Vũ  từ Kyber Network nhận định Luật mới là bước đột phá đã được mong đợi, song ông cũng bày tỏ lo ngại về bộ quy tắc dự thảo dành riêng cho thị trường tiền điện tử thí điểm còn mơ hồ và phạm vi hạn chế rộng. “Quy định và dự thảo còn mơ hồ với phạm vi hạn chế rộng, khiến chúng tôi không rõ hoạt động toàn cầu của KyberSwap có được xem là tuân thủ hay không, cũng như các bước cụ thể để đảm bảo tuân thủ,” ông Vũ nói.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, đánh giá: “Mặc dù yêu cầu vốn điều lệ cao nhằm bảo vệ thị trường, nhưng việc này có thể khiến nhiều startup không đáp ứng được, đẩy họ rời ra nước ngoài tìm mô hình thí điểm linh hoạt hơn.” Đồng quan điểm, luật sư Đào Tiến Phong của Investpush Legal (TP.HCM) cảnh báo: “Thiếu ranh giới rõ ràng giữa phát triển công nghệ và giao dịch tài chính có thể tạo ra rủi ro pháp lý, chảy máu chất xám, và làm giảm động lực đổi mới nội địa.”

Nhằm khắc phục, cộng đồng chuyên gia đề xuất minh bạch hơn trong quy trình cấp phép, xác định rõ ranh giới sandbox cho nền tảng nhỏ toàn cầu trước khi áp chuẩn cứng, và phân loại tài sản điện tử để tránh nhầm lẫn trong thực thi. Đây là chìa khóa để cân bằng giữa quản lý chặt chẽ và thúc đẩy sáng tạo.

Việc hợp pháp hóa tài sản kỹ thuật số và tiền điện tử qua Luật Công nghiệp Công nghệ số là bước ngoặt lớn, giúp Việt Nam tiến gần mục tiêu số hóa toàn diện. Thành công dài hạn phụ thuộc vào sự rõ ràng, linh hoạt và hợp tác giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng để xây dựng hệ sinh thái số vững mạnh, ổn định và bền bỉ.

Theo TCĐTKD