Trong bối cảnh mới với không ít thách thức,
các tỉnh, thành phố đã và đang tái cơ cấu ngành lúa gạo theo thế mạnh địa
phương, góp phần phát triển ngành lúa gạo Việt Nam bền vững, ứng phó với biến đổi
khí hậu, bảo vệ môi trường.
Tái cơ cấu ngành lúa gạo: Tư duy mới - Giá
trị mới
Ngành lúa gạo có vị trí quan trọng trong nền
nông nghiệp Việt Nam, góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Đây cũng là
ngành có lợi thế về điều kiện sinh thái để sản xuất, đã và đang mang lại nguồn
thu giúp cải thiện đời sống của người nông dân Việt Nam, góp phần vào an sinh, ổn
định xã hội.
Trong bối cảnh mới, ngành lúa gạo đứng trước
nhiều thách thức do hiệu quả thấp, thâm dụng tài nguyên, gây ô nhiễm môi trường
và do tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt ở những vùng đồng bằng sản xuất
lúa trọng điểm, trong khi thị trường trong nước và thế giới diễn biến nhanh, xu
thế tiêu dùng thay đổi. Để vượt qua thử thách, phát huy lợi thế, giữ vững vị
trí quan trọng của lĩnh vực trồng trọt và đáp ứng những yêu cầu mới cho sự phát
triển cao hơn, bền vững hơn, năm 2021, Đề án tái cơ cấu ngành lúa gạo Việt Nam
đến năm 2025 và năm 2030 được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt
theo Quyết định số 555/QĐ-BNN-TT.
Giải pháp đầu tiên Đề án đưa ra là tái cơ
cấu sản xuất lúa bằng việc chuyển đổi diện tích đất lúa và diện tích gieo trồng
lúa, định hướng sản xuất lúa theo vùng, phát triển giống lúa cho từng vùng và
tiểu vùng, ứng dụng hệ thống các quy trình thực hành sản xuất tốt, đẩy mạnh cơ
giới hóa sản xuất, tăng cường ứng dụng
công nghệ hiện đại trong các khâu sau thu hoạch, bảo quản và chế biến lúa gạo,
chú trọng kiểm soát chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm.
Đồng thời, đổi mới tổ chức sản xuất theo
hướng nhân rộng phương thức nông dân liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo nhằm
nâng cao hiệu quả của chuỗi giá trị lúa gạo, mối liên kết giữa nông dân và
doanh nghiệp là trụ cột của chuỗi giá trị lúa gạo. Đẩy mạnh phát triển kinh tế
tập thể, hợp tác xã và có chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết
trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.
Thêm vào đó, tập trung phát triển thị trường
trong nước; tăng cường chọn tạo và phát triển giống lúa đáp ứng cơ cấu chủng loại
gạo theo chiến lược xuất khẩu, trong đó cần ưu tiên cho giống lúa thơm, đặc sản;
phát triển các vùng sản xuất tập trung theo giống được xác định có sự liên kết
sản xuất - tiêu thụ, xuất khẩu; kiểm soát chặt chẽ quy trình sản xuất để sản phẩm
có chất lượng đồng nhất và đảm bảo các chỉ tiêu vệ sinh an toàn thực phẩm. Cụ
thể hóa chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu gạo có thương hiệu và được gắn
nhãn chứng nhận quốc gia gạo Việt Nam (Vietnam Rice). Nâng cao tính chống chịu
đối với biến đổi khí hậu và điều kiện bất lợi, rủi ro và sử dụng hiệu quả tài
nguyên, bảo vệ môi trường và giá trị văn hóa của lúa gạo.
Đồng bằng sông Cửu Long là vựa lúa của cả
nước với diện tích tự nhiên 4.092,2 nghìn ha, trong đó 2.575,2 nghìn ha đất
dùng cho sản xuất nông nghiệp, chiếm 62,9% tổng diện tích đất tự nhiên của cả
vùng. Đây là khu vực có lợi thế trong sản xuất lúa, đóng góp trên 50% sản lượng
lúa nước ta, đóng góp chủ lực vào mục tiêu bảo đảm an ninh lương thực quốc gia
và có sản lượng gạo xuất khẩu chiếm trên 90% sản lượng gạo xuất khẩu cả nước.
Trong những năm qua, các địa phương trong vùng đã đẩy mạnh cơ cấu lại ngành lúa
gạo dựa trên thế mạnh địa phương, không ngừng áp dụng cải tiến giống cây trồng,
thay đổi từ giống lúa năng suất thấp sang các giống lúa cao sản chất lượng cao,
áp dụng các mô hình sản xuất hiện đại, từng bước hướng đến sản xuất theo tiêu
chuẩn an toàn, hữu cơ…
Cần Thơ thúc đẩy liên kết, hình thành các
vùng sản xuất chuyên canh tập trung
Cần Thơ là địa phương hiện có gần 78.600
ha diện tích đất sản xuất lúa, với sản lượng lúa hàng năm đạt trên 1,3 triệu tấn
đã đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế của thành phố. Thành phố xác định
cơ cấu lại ngành lúa gạo theo hướng nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững dựa
trên thế mạnh địa phương, giúp nâng cao chất lượng, giá trị dinh dưỡng sản phẩm;
hình thành và nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị lúa gạo; từ đó tăng giá trị xuất
khẩu gạo, nâng cao thu nhập của nông dân và lợi ích cho người tiêu dùng.
Thực hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu
ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh
vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”, UBND Thành phố Cần Thơ triển khai tại
3 huyện Vĩnh Thạnh, Cờ Đỏ và Thới Lai, với diện tích thực hiện đến năm 2030 đạt
48.000ha.
Thành phố Cần Thơ tích cực triển khai thực
hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và
phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm
2030”
Theo đó, ngành nông nghiệp Cần Thơ làm cầu
nối để người nông dân liên kết với nhau, liên kết với doanh nghiệp để phát triển
cánh đồng lớn và hình thành các vùng sản xuất chuyên canh tập trung, đảm bảo chất
lượng, an toàn đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu; song song với
hỗ trợ nông dân đẩy mạnh cơ giới hóa, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản
xuất. Cần Thơ hiện có hơn 30 tổ hợp tác và hợp tác xã và sản xuất lúa gạo, diện
tích lúa tham gia cánh đồng lớn hơn 33.000ha/vụ và có gần 10.000 ha sản xuất
theo tiêu chuẩn VietGAP và tương đương.
Thị trường trong nước và xuất khẩu yêu cầu
ngày càng cao về minh bạch chất lượng và nguồn gốc xuất xứ, đòi hỏi doanh nghiệp
cần liên kết chặt chẽ với nông dân và thực hiện quy trình sản xuất theo yêu cầu
của doanh nghiệp để xây dựng vùng nguyên liệu bền vững. Do đó, Cần Thơ thúc đẩy
phát triển giống chất lượng cao, giống thơm đặc sản với chuẩn hóa tiêu chuẩn chất
lượng theo mã số vùng trồng và ghi nhật ký sản xuất để tăng giá trị xuất khẩu.
Nhằm phát triển bền vững ngành lúa gạo,
thành phố Cần Thơ đã đăng ký tham gia Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha
chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng
bằng sông Cửu Long với diện tích 50.000 ha, trên địa bàn 3 huyện: Cờ Đỏ, Thới
Lai, Vĩnh Thạnh.
Hiện thành phố Cần Thơ đang tập trung xây
dựng Đề án tổ khuyến nông cộng đồng theo hướng gắn khuyến nông nhà nước với
khuyến nông doanh nghiệp và quyết tâm thực hiện chuyển đổi số ngành nông nghiệp.
Trọng tâm là giải quyết sự lỏng lẻo trong liên kết thu mua lúa gạo giữa doanh
nghiệp, thương lái và nông dân, hạn chế tình trạng “bẻ kèo, bỏ cọc” vẫn thường
diễn ra ở các mùa vụ sản xuất.
Đồng Tháp áp dụng giải pháp sản xuất lúa
theo hướng hiện đại
Xác định lúa gạo là một trong 5 ngành hàng
quan trọng trong thực hiện đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp, tỉnh Đồng Tháp
đã áp dụng nhiều giải pháp sản xuất lúa theo hướng hiện đại, từng bước đưa chuỗi
sản xuất lúa gạo phát triển theo hướng gia tăng giá trị và thân thiện với môi
trường, góp phần tăng thu nhập cho người dân nông thôn. Thực hiện cơ cấu giống
dịch chuyển sang nhóm lúa chất lượng cao và nếp, quan tâm phát triển ngành hàng
lúa gạo theo hướng an toàn, bền vững, nâng cao chuỗi giá trị, có cấp mã số vùng
trồng phục vụ thị trường xuất khẩu và nội địa. Đến tháng 11/2023, toàn tỉnh Đồng
Tháp có khoảng 82.000 ha lúa đã được cấp mã số vùng trồng (518 mã số vùng trồng).
Bên cạnh đó, tổng diện tích được chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm,
VietGAP của Tỉnh cũng không ngừng tăng lên. Năm 2023 diện tích lúa được chứng
nhận an toàn thực phẩm là 6.556 ha; diện tích được chứng nhận VietGAP là
4.057ha.
Tỉnh Đồng Tháp đặc biệt quan tâm triển
khai thực hiện nhiều mô hình sản xuất lúa tuần hoàn, giảm phát thải, sản xuất
lúa chất lượng cao gắn với liên kết tiêu thụ đem lại lợi nhuận kinh tế cao cho
người nông dân như: Mô hình sản xuất lúa hữu cơ tuần hoàn gắn với truy xuất nguồn
gốc; mô hình sản xuất lúa bền vững theo tiêu chuẩn SRP; mô hình sản xuất lúa phục
vụ phát triển vùng nguyên liệu tại đồng bằng sông Cửu Long; mô hình hợp tác xã
tổ chức sản xuất hạt giống lúa liên kết với doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm tại
vùng đồng bằng sông Cửu Long; thực hiện đề án phát triển bền vững 1 triệu ha
chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL…
Nhờ đi đúng hướng, đến nay ngành hàng lúa
gạo tỉnh Đồng Tháp có sự phát triển mạnh mẽ, tư duy sản xuất của nông dân từng
bước được nâng lên. Người nông dân ngày càng quan tâm hơn về quy trình sản xuất
theo hướng sản xuất đảm bảo an toàn thực phẩm, từng bước hướng đến sản xuất
ngành hàng lúa gạo theo tiêu chuẩn an toàn, hữu cơ, phát triển bền vững chuỗi
ngành hàng lúa gạo…
Long An xây dựng vùng sản xuất lúa ứng dụng
công nghệ cao
Long An hiện là địa phương đứng thứ tư khu
vực Đồng bằng sông Cửu Long về sản lượng lúa, với gần 3 triệu tấn/năm. Để phát
huy được thế mạnh địa phương, Long An đẩy mạnh tái cơ cấu ngành lúa gạo theo hướng
xây dựng vùng sản xuất lúa ứng dụng công nghệ cao, với mô hình điểm là sản xuất
lúa theo hướng VIETGAP gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm, nhằm hướng đến phát
triển nền nông nghiệp xanh và bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu trong điều
kiện hiện nay.
Với mô hình này, ngành nông nghiệp Long An
tích cực hỗ trợ nông dân đẩy mạnh cơ giới hóa, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật
vào sản xuất lúa để tăng năng suất, chất lượng và hạ giá thành sản phẩm; khuyến
khích nông dân và doanh nghiệp nắm bắt, tiếp cận các thành tựu khoa học - công
nghệ mới, nhất là công nghệ 4.0 để ứng dụng vào sản xuất. Theo đó, người nông
dân đã sử dụng giống lúa xác nhận; tăng cường sử dụng phân hữu cơ, giảm phân
hóa học; sử dụng thiết bị bay không người lái để gieo sạ, bón phân, phun thuốc
bảo vệ thực vật; thực hiện kỹ thuật tưới nước ngập khô xen kẽ, không đốt rơm rạ
và các kỹ thuật đồng bộ khác để giảm phát thải khí nhà kính; áp dụng quy trình
quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), quy trình canh tác lúa "1 phải, 5 giảm",
"1 phải, 6 giảm"… Hiện toàn tỉnh có hơn 50.300 ha lúa ứng dung công
nghệ cao; trong đó có hơn 11.500 ha ứng dụng đồng bộ cơ giới hóa và kỹ thuật
tiên tiến vào sản xuất, năng suất và chất lượng lúa ngày càng được nâng cao.
Long An thực hiện mô hình điểm sản xuất lúa theo hướng VIETGAP
Không chỉ đồng bằng sông Cửu Long mà nhiều
tỉnh, thành khác trong cả nước cũng chủ động tái cơ cấu ngành lúa gạo dựa trên
thế mạnh của mình. Nhờ đó, Việt Nam đạt được nhiều thành tựu trong sản xuất và
xuất khẩu lúa gạo. Năm 2023, sản xuất lúa gạo tương đối thuận lợi và ổn định, đạt
43,5 triệu tấn thóc, tăng 1,9% so với năm 2022. Sản lượng lúa thu hoạch tính đến
ngày 15/7/2024 đạt khoảng 25 triệu tấn, tăng 2% so với cùng kỳ 2023.
Ngành lúa gạo không chỉ đóng vai trò vai
trò nòng cốt đối với an ninh lương thực quốc gia mà còn là ngành có tiềm năng,
thế mạnh của Việt Nam, cũng là ngành góp phần làm nên thương hiệu Việt Nam. Từ
một quốc gia nhập khẩu lương thực, đến nay Việt Nam đã tự chủ nguồn cung, cân đối
lương thực, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và trở thành 1 trong số ít quốc
gia được xem là cường quốc xuất khẩu gạo.
Năm 2023 là năm thành công lớn của ngành
lúa gạo nước ta khi xuất khẩu tới 8,1 triệu tấn gạo, trị giá 4,6 tỷ USD, tăng
14,4% về số lượng và trị giá tăng 36,6% so với cùng kỳ và là mức cao nhất trong
16 năm qua. Việt Nam tiếp tục là một trong 3 quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế
giới, chiếm khoảng 15% tổng lượng gạo xuất khẩu toàn cầu. Tiếp nối thành công của
năm trước, xuất khẩu gạo tiếp tục có sự tăng trưởng cao trong 7 tháng năm 2024
khi khối lượng tăng 5,8% (đạt 5,18 triệu tấn) và giá trị tăng đến 25,1% (đạt
3,27 tỷ USD), giá xuất khẩu bình quân đạt 632,2 USD/tấn.
Thương hiệu gạo Việt ngày càng vươn xa, khẳng
định vị thế của mình trên bản đồ xuất khẩu gạo thế giới. Nổi bật là sản phẩm gạo
ST25 của Việt Nam tạo tiếng vang lớn khi 2 lần đạt giải Nhất cuộc thi Gạo ngon
nhất thế giới vào năm 2019 và 2023. Hiện gạo ST25 đã có mặt tại nhiều thị trường
quốc tế, đặc biệt là ở Mỹ, Australia. Các loại gạo khác như ST24, Lộc Trời 28,
Nàng Hoa 9, Nếp A Sào, TBR39-1… cũng gây dựng được chỗ đứng của mình tại các thị
trường xuất khẩu. Đây cũng là thông điệp Việt Nam đưa ra thế giới về một quốc
gia có trách nhiệm với lương thực, thực phẩm toàn cầu.
Có thể nói ngành lúa gạo Việt Nam đang có
sự chuyển mình mạnh mẽ trong cả sản xuất và xuất khẩu. Hy vọng ngành lúa gạo Việt
Nam tiếp tục đi đúng hướng để nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường
tiêu thụ, bứt phá giá trị xuất khẩu và xây dựng thương hiệu gạo bền vững trên
thị trường quốc tế.
CSSK