Thực tế cho thấy sức hút của iPhone vẫn rất lớn, ngay cả khi Apple đã ngừng bán trực tiếp tại Nga từ năm 2022 dẫn đến giá bán cao hơn nhiều so với thị trường Mỹ hay châu Âu. Người Nga có trình độ khoa học cơ bản rất cao mà thực tế là ở tầm vũ trụ. Thế nhưng, họ chưa thể phát triển nền sản xuất điện thoại?

Những nỗ lực mang tính biểu tượng

Năm 2013, Nga từng có YotaPhone gây chú ý trên toàn cầu. Được phát triển bởi công ty Yota Devices của Nga, chiếc điện thoại này sở hữu thiết kế “hai mặt” độc đáo: màn hình LCD phía trước và màn hình mực điện tử (e-ink) phía sau.

Ý tưởng này mang tính cách mạng: người dùng có thể đọc sách, theo dõi thông báo, xem lịch hoặc thông tin tĩnh trên màn hình e-ink mà gần như không tốn pin. Khi cần giải trí, xem phim hay lướt web, họ quay sang màn hình chính.

Điện thoại YotaPhone 1

YotaPhone 2, ra mắt năm 2014, thậm chí được giới chuyên môn đánh giá là một trong những smartphone sáng tạo nhất thời kỳ đó. Tuy nhiên, cái khó nằm ở thương mại hóa. Chi phí sản xuất cao, chuỗi cung ứng hạn chế và đặc biệt là thiếu hệ sinh thái phần mềm đồng bộ khiến YotaPhone dần lụi tàn.

Đến năm 2017, dù từng được kỳ vọng lớn, dự án gần như ngừng hẳn. YotaPhone trở thành biểu tượng của sáng tạo táo bạo nhưng không thể trụ vững trong cuộc chơi toàn cầu vốn cần cả vốn, công nghệ lẫn hệ sinh thái ứng dụng khổng lồ.

Gần đây hơn, tập đoàn quốc phòng Rostec cho ra đời AYYA T1. Khác với YotaPhone hướng đến người tiêu dùng phổ thông, AYYA T1 được thiết kế với mục tiêu rõ ràng hơn: phục vụ nhu cầu bảo mật của cơ quan nhà nước và doanh nghiệp trọng yếu.

Ra mắt năm 2021 dưới sự hậu thuẫn của Rostec và các tập đoàn công nghệ liên quan, AYYA T1 được quảng bá là smartphone “nội địa” với các tính năng chú trọng an ninh: Nút vật lý để tắt camera và micro; Phiên bản Android tùy biến với nhiều lớp kiểm soát dữ liệu; Khả năng quản trị tập trung dành cho tổ chức.

Tuy nhiên, AYYA T1 không đủ sức cạnh tranh với iPhone hay Samsung về mặt trải nghiệm. Máy sử dụng chip tầm trung, camera và hiệu năng chỉ ở mức cơ bản, thiếu các ứng dụng và dịch vụ mà người tiêu dùng phổ thông mong đợi.

Chính vì thế, thị trường mục tiêu của AYYA T1 không phải công chúng, mà là các tổ chức, đơn vị cần thiết bị an toàn trong bối cảnh Nga bị hạn chế tiếp cận công nghệ phương Tây. Nó mang nhiều ý nghĩa chính trị và chiến lược hơn là thương mại thuần túy.

Khó khăn trong phát triển phần mềm

Song song với phần cứng, Nga cũng tìm cách phát triển một hệ điều hành di động “của riêng mình”. Aurora OS (Аврора), dựa trên nền tảng Sailfish OS của Phần Lan, được kỳ vọng là giải pháp thay thế Android và iOS trong khu vực công.

Aurora cho phép chạy một số ứng dụng Android thông qua lớp tương thích và nhấn mạnh vào khả năng kiểm soát dữ liệu, phù hợp với chính sách an ninh mạng của nhà nước Nga. Một số thiết bị chuyên dụng đã được trang bị hệ điều hành này để phục vụ công chức, quân đội hoặc doanh nghiệp lớn.

Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất là hệ sinh thái ứng dụng. Aurora thiếu kho ứng dụng phong phú như Google Play hay App Store. Ngay cả khi có lớp tương thích Android, trải nghiệm vẫn không hoàn hảo, nhiều ứng dụng phổ biến khó chạy mượt. Điều này hạn chế nghiêm trọng khả năng thâm nhập thị trường tiêu dùng.

Điện thoại YotaPhone 2

Điện thoại thông minh hiện đại không chỉ là phần cứng, mà còn là hệ sinh thái phần mềm, dịch vụ và kho ứng dụng khổng lồ. Nga dù có năng lực phát triển phần mềm ở mức nhất định, nhưng sản xuất chip bán dẫn hiện đại lại là điểm yếu lớn. Các dự án chip nội địa như Elbrus hay Baikal vẫn phụ thuộc nhiều vào xưởng gia công ở nước ngoài.

Trong bối cảnh bị hạn chế tiếp cận công nghệ cao do lệnh trừng phạt, việc tạo ra một smartphone “thuần Nga” tương đương iPhone gần như bất khả thi trong ngắn hạn. Ngay cả khi có thể lắp ráp phần cứng, việc xây dựng hệ điều hành với kho ứng dụng phong phú và trải nghiệm mượt mà vẫn là rào cản cực lớn.

Người tiêu dùng vẫn chọn iPhone và điện thoại Trung Quốc

Số liệu bán lẻ tại Nga cho thấy Apple vẫn là thương hiệu smartphone dẫn đầu về doanh thu trong năm 2024, dù iPhone phải nhập về qua con đường “nhập khẩu song song” với giá cao hơn thị trường Mỹ tới gần 60%. Điều này phản ánh tâm lý: đối với nhiều người Nga, iPhone không chỉ là thiết bị, mà còn là biểu tượng của phong cách và đẳng cấp.

Trong khi đó, các mẫu điện thoại nội địa như AYYA T1 mới chỉ phục vụ một thị trường ngách. Ngay cả với sự hậu thuẫn của nhà nước, những sản phẩm này khó có thể bứt phá nếu không cải thiện chất lượng và trải nghiệm người dùng.

Điện thoại Ayay T1

Về lâu dài, Nga có thể phát triển những mẫu điện thoại nội địa phục vụ nhu cầu đặc thù: bảo mật, sử dụng trong quân đội, hoặc hệ thống hành chính nhà nước. Tuy nhiên, để thay thế iPhone trên diện rộng, Nga sẽ phải vượt qua hai rào cản lớn: công nghệ bán dẫn và hệ sinh thái ứng dụng.

Trong ngắn hạn, kịch bản khả dĩ nhất vẫn là Nga tiếp tục dựa vào các thương hiệu nước ngoài thông qua nhập khẩu song song, đồng thời đầu tư vào những sản phẩm nội địa mang tính biểu tượng để khẳng định năng lực tự chủ.

Theo Bùi Tú - TCMTG