Có thể thấy, Thăng Long-Hà Nội là nơi quy tụ của những người thợ thủ công khắp mọi miền đất nước, được mệnh danh là “đất trăm nghề”- là động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa khác phát triển. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, nghề thủ công truyền thống đang gặp nhiều trở ngại, đòi hỏi sự nỗ lực tìm giải pháp của các nhà nghiên cứu, cơ quan quản lý.

Khó khăn bủa vây nghề truyền thống

Theo ông Phạm Tuấn Long, Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm, quận nằm trong lòng Hoàng thành Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay, là nơi hội tụ của các  tài năng khắp mọi miền đất nước. Những tên phố ngày nay mang đậm dấu ấn của các ngành: Lò Rèn (thợ rèn), Hàng Thiếc (thợ thiếc), Hàng Bạc (thợ bạc), Thuốc Bắc (thuốc nam).

Mỗi đồ vật thủ công mỹ nghệ đều mang dấu ấn của môi trường tự nhiên và xã hội, cùng với tay nghề, tâm hồn của người thợ và rộng hơn là sức sáng tạo của cả cộng đồng.

Trong những năm gần đây, nghề thủ công truyền thống phải đối mặt với nhiều rào cản, bao gồm cạnh tranh từ các sản phẩm sản xuất công nghiệp, hàng nhập khẩu giá rẻ, thiếu nguồn nhân lực kế thừa nghề, vấn đề về nguyên liệu và hạn chế tiếp thị và tiêu thụ.

Các hoạt động thủ công trên nhiều đường phố đã giảm do quá trình đô thị hóa, bằng chứng là số lượng cửa hàng thương mại không liên quan đến thương mại truyền thống địa phương ngày càng tăng. Hiện nay, trên phố Hàng Bạc chỉ còn 40 cửa hàng kim hoàn, 35 cửa hàng thuốc đông y trên phố Lãn Ông và 40 cửa hàng tơ lụa trên phố Hàng Gai, giảm một nửa so với cuộc khảo sát năm 2013.

Ông Long cho rằng, nghề thủ công truyền thống cần phát triển liên kết giữa thợ thủ công, nhà thiết kế, nhà đầu tư và doanh nhân.

“Sản phẩm handmade để làm quà tặng du lịch thì sản xuất phải dựa trên giá trị cốt lõi truyền thống”, ông Long nói và nêu tầm quan trọng của khâu giới thiệu sản phẩm, xúc tiến thương mại, mẫu mã bắt mắt, hợp thị hiếu người tiêu dùng trong nước và quốc tế.

Với kinh nghiệm trong việc bảo tồn và phát huy nghề làm tranh dân gian Hàng Trống, ông Đặng Minh Tuấn, Chủ tịch UBND phường Hàng Trống, cho biết: “Thỉnh thoảng vẫn tổ chức các đợt giới thiệu tổng quan về di sản của nó. không phải là giải pháp bền vững để hồi sinh ngành hội họa.”

Bởi nguyên nhân là thiếu nguồn nhân lực, chính sách hỗ trợ, nguồn vốn.

Anh Đặng Văn Hậu, 38 tuổi, ở huyện Phú Xuyên, Hà Nội, cho biết nghề truyền thống của địa phương đang mai một dần.

“ Làm tò he thịnh nhất vào dịp Tết và hội hè. Vào những thời điểm khác trong năm, công việc ít nên các nghệ nhân phải chuyển sang nghề khác để kiếm sống. Dần dần, khi nghề đã đi vào ổn định, họ không còn muốn quay về với nghề truyền thống nữa”, nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết.

Làm mới câu chuyện di sản

Ngày 7/4, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam và UBND quận Hoàn Kiếm đã tổ chức tọa đàm “Nghề truyền thống Hà Nội - Sáng tạo để phát triển” để tìm giải pháp nâng tầm cho hàng thủ công mỹ nghệ.

Nhiều lối thoát  được vạch ra như: mở rộng vai trò của thiết kế, sáng tạo trong phát triển hàng thủ công mỹ nghệ; tìm cách liên kết các bên liên quan trong quá trình sáng tạo; tăng cường tiếp thị và truyền thông, trong số những người khác.

Phát biểu tại hội thảo, nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết, ông đã chế tạo thành công chất liệu có độ bền cao, màu sắc tươi sáng. Những món đồ chơi tượng nhỏ không chỉ được thiết kế khéo léo mà còn có thể “kể” nhiều câu chuyện về văn hóa dân gian Việt Nam và trở thành món quà lưu niệm được yêu thích.

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu đang làm việc với Hội Di sản Văn hóa Việt Nam để phát triển các sản phẩm của anh thành quà lưu niệm có thể tồn tại hàng chục năm.

“Tôi đã được giúp đỡ về thiết kế bao bì, trình diễn sản phẩm, tiếp thị và bán hàng, vì vậy tôi có thể tập trung vào chuyên môn sáng tạo của mình,” nghệ nhân nói.

Đối với sự hợp tác giữa nghệ nhân và doanh nghiệp, ông Nguyễn Việt Nam, Giám đốc sáng tạo của thương hiệu “Tired City” cho rằng, đó là cách kể câu chuyện truyền thống một cách sáng tạo.

Cần đặt khách hàng làm trung tâm và quan tâm đến nhu cầu của họ bằng hàng loạt câu hỏi, trong đó câu chuyện đằng sau sản phẩm phải chứa đựng giá trị và niềm tự hào về văn hóa dân tộc.

“Chúng ta cần nghiên cứu và xây dựng những câu chuyện mà chúng ta có thể kể về các sản phẩm thủ công. Ngoài những sản phẩm như tò he , quạt giấy, nón lá, sơn mài thì câu chuyện xung quanh chúng cũng được xem là nét tinh hoa của nghề truyền thống”, ông Nguyễn Việt Nam nói.

Đồng quan điểm, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, TS Lê Thị Minh Lý nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng cơ sở dữ liệu di sản một cách khoa học, có phương thức quản lý thống nhất, dễ tiếp cận, tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng sáng tạo. thể nghiệm, thực hành những sáng tạo mới, mang lại những giá trị mới cho di sản.

Bà Lê Thị Minh Lý cho biết: “Bằng cách lồng ghép những câu chuyện di sản vào nghề thủ công truyền thống, chúng ta có thể tạo ra giá trị lớn hơn cho nền văn hóa dân tộc được thể hiện qua những món quà lưu niệm dành cho du khách quốc tế”.

HnT

Ảnh: Ngô Minh