Vừa qua, trong một cuộc đối thoại cùng phóng viên, ông Nguyễn Phi Thường, Giám đốc Sở Giao thông vận tải Hà Nội cho biết, mô hình TOD (Transit-Oriented Development) là một cách để giải quyết những thách thức hiện có của giao thông đô thị.

Những lý do đằng sau những thách thức mà các dự án tàu điện ngầm ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh phải đối mặt trong việc đáp ứng thời hạn 12 năm là gì?

Theo kế hoạch, Hà Nội đặt mục tiêu xây dựng 10 tuyến metro với tổng chiều dài 417 km, với tổng vốn đầu tư ước tính khoảng 40 tỷ USD. Tương tự, Thành phố Hồ Chí Minh đang xem xét phát triển 8 tuyến với tổng chiều dài 220 km, cần vốn đầu tư xấp xỉ 25 tỷ USD.

Tuy nhiên, việc thực hiện các dòng được đề xuất hiện đang tiến triển với tốc độ chậm chạp. Đến nay, Hà Nội mới thông xe được tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông. Đoạn trên cao của tuyến metro Nhổn - Ga Hà Nội dài 8,5 km dự kiến ​​sẽ bắt đầu hoạt động vào cuối quý III/2023. Tại TP.HCM, chỉ có tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên đang hoạt động chạy thử nghiệm.

Nhu cầu đầu tư cho các dự án đường sắt đô thị rất lớn, vượt quá khả năng của ngân sách Nhà nước. Những dự án đường sắt đô thị gần đây bộc lộ nhiều bất cập. Bên cạnh sự tiến bộ dần dần, đã có những trường hợp vượt chi phí làm tăng tổng số tiền đầu tư.

Các tuyến tàu điện ngầm đô thị thiếu hài hòa với tái cấu trúc không gian đô thị và tích hợp với hệ thống giao thông hiện có. Hơn nữa, những thách thức về khả năng tiếp cận nhà ga làm giảm hiệu quả của vận tải công cộng. Ngoài ra, mỗi tuyến đường sắt sử dụng các công nghệ riêng biệt dựa trên hoàn cảnh của các nhà tài trợ.

Việc hoàn thành mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh dự kiến ​​đến năm 2035 phù hợp với Định hướng phát triển GTVT Đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã được Bộ Chính trị phê duyệt.

Tuy nhiên, với cách tiếp cận và hoàn cảnh thực hiện hiện tại, việc hoàn thành gần 600 km đường sắt đô thị còn lại trong vòng 12 năm tới đặt ra những thách thức đáng kể.

Những giải pháp khả thi nào có thể được thực hiện để đạt được mục tiêu, thưa ông?

Hiện nay, mô hình Phát triển theo định hướng giao thông công cộng (TOD) đang được nhiều quốc gia và thành phố trên thế giới tìm hiểu và triển khai như một giải pháp dài hạn để giải quyết các vấn đề phát triển đô thị quan trọng, bao gồm tắc nghẽn cơ sở hạ tầng, tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm môi trường, thiếu hụt nhà ở xã hội, và không đủ nguồn lực đầu tư mở rộng cơ sở hạ tầng.

TOD là cách tiếp cận phát triển đô thị lấy trung tâm là các đầu mối giao thông công cộng, điển hình là ga đường sắt, tích hợp các chức năng đa dạng như dân cư, văn phòng, tài chính và hoạt động thương mại trong vùng lân cận khu vực ga, trải rộng trong bán kính tối đa 800-1.000m. Phạm vi này tương ứng với 10-15 phút đi bộ của hành khách đến nhà ga.

Trọng tâm của TOD là sự phối hợp giữa giao thông công cộng và sử dụng đất, khuyến khích tăng trưởng đô thị theo chiều dọc (các thành phố nhỏ gọn) thay vì phát triển theo chiều ngang.

Thông qua việc nhấn mạnh vào giao thông công cộng, mô hình đảm bảo phát triển đô thị bền vững đồng thời tạo ra các nguồn lực để duy trì và tăng cường các dịch vụ giao thông công cộng.

Mô hình này chủ yếu dựa vào vận tải đường sắt, mặc dù mô hình TOD cũng có thể được triển khai cùng với các hệ thống vận chuyển nhanh bằng xe buýt.

Liệu Hà Nội và TP.HCM có thể áp dụng mô hình TOD?

Rút ra từ các ví dụ quốc tế, cả Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đều cần phải khám phá và triển khai mô hình TOD để tạo điều kiện phát triển hệ thống đường sắt đô thị và duy trì tầm nhìn phát triển đô thị bền vững, bao trùm.

Điều này đòi hỏi phải phối hợp sự lãnh đạo của chính phủ với các nguồn lực và khả năng sáng tạo của khu vực tư nhân, biến khu vực này thành động lực thúc đẩy tiến bộ.

Cải tiến các chiến lược đầu tư hiện tại cho mạng lưới đường sắt đô thị là rất quan trọng và mô hình TOD đưa ra một giải pháp khả thi cho các vấn đề giao thông đô thị nhiều mặt mà cả hai thành phố đang phải đối mặt.

Giám đốc Sở Giao thông Vận tải Hà Nội - ông Nguyễn Phi Thường.

Vậy cần làm gì để triển khai thành công mô hình TOD?

Triển khai TOD là một quá trình phức tạp và lâu dài, đòi hỏi nghiên cứu sâu rộng và sự tham gia của nhiều bên liên quan ở nhiều cấp độ.

Do đó, mô hình luôn tiềm ẩn những rủi ro và thách thức cần được kiểm tra kỹ lưỡng. Các mô hình TOD thành công trên thực tế cho thấy cần có 4 yếu tố nền tảng, gồm tầm nhìn và quyết tâm chính phủ, cơ chế chính sách gắn kết giao thông và sử dụng đất trong phát triển đô thị, cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan tham gia phát triển TOD, cơ chế huy động tài chính và chia sẻ rủi ro sắp xếp.

Để thích ứng với các hoàn cảnh cụ thể, các thành phố có thể thực hiện các sáng kiến ​​Phát triển theo định hướng giao thông công cộng (TOD) thông qua các cơ chế khác nhau.

Nguyên tắc cơ bản đằng sau việc thực hiện TOD liên quan đến việc hợp nhất các dự án phát triển đường sắt, xe buýt nhanh và phát triển bất động sản thành một hệ thống thống nhất. Điều này có thể đạt được thông qua các hình thức như hợp tác công tư (PPP), tận dụng thuế bất động sản và phí chuyển nhượng, hoặc cho các nhà đầu tư thuê/đấu giá quyền sử dụng đất để huy động vốn mở rộng giao thông vận tải.

Ông có đề xuất gì để đẩy nhanh việc triển khai TOD tại Việt Nam trong bối cảnh mô hình này vẫn còn mới và thiếu khung pháp lý?

Tôi tin rằng bước đầu tiên bao gồm việc xem xét lại và hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến mô hình TOD trong các lĩnh vực như đất đai, quy hoạch, đầu tư, xây dựng, kinh doanh bất động sản, hợp tác công tư (PPP) và các quy định liên quan khác nhằm mục đích đảm bảo hài hòa.

Chính phủ nên giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành liên quan xây dựng chiến lược phát triển TOD phù hợp có tính đến hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam.

Và cũng nên cho phép bắt đầu các dự án thí điểm dựa trên mô hình này ở một số thành phố được chọn, tập trung ban đầu vào các tuyến đường sắt đô thị ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Quá trình lặp đi lặp lại này có thể giúp hoàn thiện một chiến lược phát triển TOD hiệu quả và lâu dài.

Các đô thị riêng lẻ nên tham gia nghiên cứu và đưa ra các nghị quyết cũng như chiến lược được điều chỉnh rõ ràng cho TOD, công nhận đây là giải pháp trọng tâm và ưu tiên cho sự phát triển đô thị bền vững.

Họ nên xem xét và điều chỉnh các bản thiết kế mạng lưới đường sắt đô thị để kết hợp các mô hình TOD tại các nhà ga và kho chứa, xem xét tính khả thi của việc cải tạo đất và tăng trưởng đô thị.

Ngoài ra, cần thiết lập các cơ chế và chính sách chuyên biệt để khuyến khích nhà đầu tư tham gia vào các dự án TOD dựa trên nguyên tắc phân chia lợi ích công bằng và chia sẻ rủi ro.

Cảm ơn ông đã chia sẻ với chúng tôi!

HnT