Đòn giáng mới nhất đến từ Freeport-McMoRan Inc., tập đoàn khai khoáng lớn của Mỹ, tuyên bố tình trạng bất khả kháng, đồng nghĩa với việc công ty sẽ không thể thực hiện hợp đồng với khách hàng từ mỏ đồng khổng lồ của mình tại Indonesia do các yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát.

Hoạt động tại mỏ Grasberg (Indonesia) của Freeport, mỏ đồng lớn thứ hai thế giới, đã phải dừng lại gần ba tuần trước sau một trận lở đất khiến ít nhất hai người thiệt mạng.

Nguy cơ gián đoạn nguồn cung từ mỏ lớn thứ 2 thế giới

Sự cố tại Grasberg xảy ra đúng vào thời điểm tồi tệ nhất đối với thị trường đồng toàn cầu. Là mỏ đồng lớn thứ hai thế giới, chiếm khoảng 3% sản lượng toàn cầu, việc gián đoạn hoạt động ngay lập tức tạo chấn động trên các thị trường hàng hóa. Giá đồng trên Sở Giao dịch Kim loại London (LME) bật tăng mạnh vượt 10.300 USD/tấn ngày 24/9, tiến sát mức đỉnh lịch sử 11.104,50 USD thiết lập hồi tháng 5/2024.

Freeport cho biết không thể dự báo sản lượng đồng và vàng trong tương lai của mỏ, và thảm họa này "có khả năng sẽ dẫn đến việc trì hoãn đáng kể sản lượng trong thời gian tới". Công ty cho biết việc khôi phục hoạt động ở mức trước đây "có thể đạt được" vào năm 2027.

Sự gián đoạn kéo dài tại mỏ Grasberg có thể đẩy giá đồng lên cao hơn nữa, đồng thời làm gia tăng thách thức về nguồn cung cho các nhà máy luyện kim vốn đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nguyên liệu đầu vào.

“Quy mô sự kiện này là rất lớn,” bà Helen Amos, chuyên gia phân tích tại BMO Capital Markets, nhận định. “Trong bối cảnh thị trường vốn đã khan hiếm, diễn biến này buộc chúng ta bước vào một mặt bằng giá cao hơn so với dự báo trước đó.”

Mỏ Grasberg ở Papua, Indonesia - một trong những mỏ vàng và đồng lớn nhất thế giới

Chuỗi cung ứng đang bị áp lực lớn

Sự cố tại Grasberg chỉ là mắt xích mới nhất trong chuỗi cú sốc nguồn cung kéo dài suốt năm 2024. Trước đó, một trận động đất gây ngập lụt tại mỏ của Ivanhoe Mines ở Cộng hòa Dân chủ Congo; các sự cố tại cảng và nhà máy của Teck Resources ở Chile trong tháng 6; và một vụ tai nạn chết người tại mỏ của Codelco (Chile) khiến hoạt động đình trệ hơn một tuần trong tháng 7.

Những sự kiện này diễn ra vào giai đoạn thị trường đặc biệt nhạy cảm. Nếu như cuối năm 2023, giới phân tích vẫn đánh giá nguồn cung đồng khá dồi dào, thì nay thị trường đã rơi vào tình trạng thiếu hụt rõ rệt. Bà Amos ước tính thị trường đồng tinh luyện toàn cầu có thể thiếu khoảng 300.000 tấn trong năm nay.

Hậu quả của một thập kỷ thiếu đầu tư?

Khủng hoảng hiện tại phơi bày hậu quả của một thập kỷ thiếu đầu tư vào khai thác đồng. Sau giai đoạn mở rộng và thâu tóm ồ ạt dẫn tới các khoản ghi giảm hàng tỷ USD và sự phản ứng dữ dội từ cổ đông, các công ty khai khoáng áp dụng kỷ luật tài chính khắt khe, hạn chế mở rộng công suất đúng vào thời điểm nhu cầu tăng vọt.

Việc thắt chặt nguồn cung đã buộc các ngân hàng Phố Wall liên tục nâng dự báo giá đồng. Goldman Sachs cho rằng giá có thể vọt lên 15.000 USD/tấn, trong khi Citigroup đặt kỳ vọng quanh 13.000 USD/tấn.

Hệ quả không chỉ dừng lại ở các tập đoàn khai khoáng. Các nhà luyện kim - vốn đã chật vật tìm nguồn nguyên liệu bán thành phẩm - nay phải chịu áp lực lớn hơn khi giá leo thang. Chi phí tăng sẽ lan tỏa khắp chuỗi cung ứng toàn cầu, tác động trực tiếp đến sản xuất điện tử, xe điện và nhiều ngành công nghiệp trọng điểm khác.

“Càng kéo dài, thâm hụt càng lớn,” ông Bart Melek, Giám đốc chiến lược hàng hóa toàn cầu tại TD Securities, cảnh báo. “Thị trường buộc phải rút dần tồn kho đồng để đáp ứng nhu cầu.”

Khi quá trình chuyển đổi năng lượng sạch tăng tốc và hạ tầng AI tiếp tục mở rộng, vai trò chiến lược của đồng trong nền kinh tế thế giới càng trở nên rõ nét. Khủng hoảng nguồn cung hiện nay là lời nhắc nhở đắt giá về tính trọng yếu của kim loại công nghiệp này và mức độ dễ tổn thương của chuỗi cung ứng toàn cầu trước những cú sốc mang tính địa phương.

Đặng Nhật Nam – CVTVCC HCT