Hơn 22 nghìn tỷ đồng là con số mà các doanh nghiệp đang chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) đến hết tháng 9/2022. Câu chuyện doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH đã nhức nhối nhiều năm qua, nhưng đến nay vẫn chưa có “thuốc đặc trị”.

Đặc biệt liên quan đến vấn đề doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH, hiện có hơn 200 nghìn người lao động bị ảnh hưởng quyền lợi khi doanh nghiệp đã phá sản, giải thể hoặc có chủ bỏ trốn. Giải pháp nào để giải quyết quyền lợi cho hàng trăm nghìn lao động này?

Biện pháp nào để xử lý dứt điểm tình trạng doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH? Xung quanh vấn đề này, Mới đây Phóng viên Báo CAND đã có cuộc trao đổi với ông Lê Đình Quảng, Phó ban Ban Chính sách – Pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam).

Ông Lê Đình Quảng, Phó ban Ban Chính sách – Pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam).

PV: Hơn 200 nghìn người lao động đang bị nợ BHXH, một con số không hề nhỏ. Vấn đề này cũng được Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (LĐLĐVN), cũng như LĐLĐ một số địa phương đề nghị sớm có phương án xử lý tại buổi làm việc của Thủ tướng Chính phủ với Tổng LĐLĐVN vừa diễn ra. Ông có thể nói cụ thể hơn về con số hơn 200 nghìn lao động đang bị nợ BHXH này?

Ông Lê Đình Quảng: Tình trạng doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là tình trạng phức tạp, đã diễn ra nhiều năm. Quy định của chúng ta tuân theo nguyên tắc đóng – hưởng, chính vì thế khi doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng thì tất cả các quyền lợi của người lao động liên quan đến BHXH, BHYT, BHTN bị ảnh hưởng.

Theo số liệu chúng tôi có được, đến hết tháng 9/2022, tổng số tiền mà doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH cho người lao động là hơn 22 nghìn tỷ đồng (chiếm khoảng 5,1% trong tổng số phải thu theo kế hoạch thu của BHXH Việt Nam). Trong đó, số tiền chậm đóng, trốn đóng của các doanh nghiệp, đơn vị đã dừng hoạt động hoặc có chủ bỏ trốn (không có khả năng thu hồi) khoảng hơn 3.500 tỷ đồng. Tình trạng này đang ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của hơn 206 nghìn người lao động. Những lao động này không chốt được sổ BHXH.

PV: Hơn 200 nghìn người bị nợ BHXH, có nghĩa họ không được hưởng nhiều quyền lợi đáng ra họ phải được hưởng. Khi về hưu sẽ không có lương, thậm chí hiện cuộc sống có khó khăn muốn rút BHXH một lần cũng không được vì không chốt được sổ BHXH. Đi cùng hơn 200 nghìn người này là gia đình họ cũng sẽ bị ảnh hưởng. Đây là vấn đề ảnh hưởng rất lớn đến an sinh xã hội. Ông nghĩ thế nào về việc này?

Ông Lê Đình Quảng: Nói chung khi doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng BHXH chắc chắn ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động rồi. Nhưng với những trường hợp đặc biệt này họ hết sức là khó khăn bởi họ không chốt được sổ BHXH kể cả khi đã chuyển đến làm việc ở nơi khác. Coi như tất cả các chế độ trước đó họ đáng được hưởng đều bằng không. Chính vì thế, Tổng LĐLĐVN đặc biệt quan tâm đến vấn đề này và đã nhiều lần đề xuất các giải pháp để giải quyết quyền lợi cho họ nhưng cũng chưa giải quyết được. Chúng tôi đang rất trăn trở vấn đề này và mong các cơ quan có thẩm quyền quan tâm hơn nữa để sớm tìm được phương án xử lý.

Bên cạnh đó, chúng ta sẽ giải quyết vấn đề an sinh xã hội thế nào khi họ về già? Không hề đơn giản. Kể cả trước mắt hay lâu dài, trước mắt thì họ không được hưởng các quyền lợi chính đáng từ quỹ BHXH, lâu dài mà không xử lý dứt điểm thì là một câu chuyện an sinh xã hội lớn sau này.

PV: Tại buổi làm việc vừa diễn ra của Thủ tướng Chính phủ với Tổng LĐLĐVN, Tổng LĐLĐVN đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ LĐ-TBXH và BHXH Việt Nam kiểm tra cụ thể lại vấn đề này để báo cáo Chính phủ, từ đó báo cáo Bộ Chính trị và Quốc hội tìm giải pháp để xử lý dứt điểm. Ở góc độ của ông, ông cho rằng chúng ta cần có các giải pháp như thế nào?

Ông Lê Đình Quảng: Tổng LĐLĐVN sẽ phối hợp với các cơ quan có liên quan để tìm giải pháp. Còn theo tôi, cơ quan BHXH Việt Nam sẽ phải rà soát rất cụ thể, chi tiết thời gian mà doanh nghiệp và người lao động nằm trong số này để có phương án giải quyết chế độ cho người lao động.

Trước mắt là giải quyết chế độ cho người lao động trong khoảng thời gian mà doanh nghiệp và người lao động đã tham gia BHXH trước đó. Về mặt tổng thể, chúng tôi vẫn sẽ kiến nghị như trước đây đã từng kiến nghị là chúng ta có cơ chế riêng để giải quyết vấn đề này. Bởi theo tôi các doanh nghiệp đã phá sản, có chủ bỏ trốn thì không thể thu hồi được phần nợ BHXH này nữa.

Trước đây, Tổng LĐLĐVN cùng Bộ LĐ-TBXH và BHXH Việt Nam đã đề xuất 1 phương án đặc thù là lấy phần tiền xử phạt các doanh nghiệp chậm đóng để giải quyết, chốt sổ BHXH cho những đối tượng này. Thời điểm ấy chúng tôi được biết phần tiền này cũng đủ để xử lý vào khoảng gần 3 nghìn tỷ mà các doanh nghiệp đã phá sản hoặc có chủ bỏ trốn đang nợ BHXH của người lao động. Thế nhưng, sau đó một số cơ quan cho rằng, trong Luật BHXH, Luật Việc làm không có quy định về việc dùng tiền này để giải quyết nên không quyết định được.

Thậm chí có phương án đề nghị lấy ngân sách nhà nước để xử lý với lập luận là khi các doanh nghiệp này làm ăn có lãi họ đóng thuế cũng đưa vào ngân sách thì giờ các doanh nghiệp này phá sản, giải thể thì lấy tiền ngân sách ra xử lý. Thế nhưng khi rà lại Luật Ngân sách cũng không có quy định nên phương án này cũng phải hủy bỏ. Tôi cho rằng để xử lý được vấn đề này, hiện nay chúng ta cần có những phương án xử lý đặc thù bởi nếu để sửa được hết các quy định trong Luật BHXH, Luật Việc làm, Luật Ngân sách thì sẽ rất khó.

Chúng tôi đang mong muốn Chính phủ trình lên Bộ Chính trị, để đưa ra Quốc hội cho một quyết sách đặc thù. Những trường hợp thế này, Quốc hội cũng có thể cho phép để ra một chính sách đặc thù giải quyết quyền lợi cho khoảng hơn 200 nghìn người lao động này. Đây là hướng mà chúng tôi đang tiếp tục kiên trì theo đuổi.

PV: Câu chuyện các doanh nghiệp nợ BHXH không mới, nhưng vẫn cứ lùng nhùng nhiều năm qua. Cũng đã có những phương án xử lý mạnh tay như khởi kiện ra tòa, chuyển hồ sơ sang cơ quan Cảnh sát điều tra, nhưng vẫn không thể xử lý dứt điểm được. LĐLĐ một số địa phương vừa qua đề nghị cần có thêm những biện pháp xử lý mạnh hơn nữa. Theo ông, chúng ta cần có thêm những giải pháp nào để xử lý dứt điểm được vấn đề này?

Ông Lê Đình Quảng: Thật ra những biện pháp mạnh tay nhất chúng ta đã quy định trong Bộ luật Hình sự về vấn đề trốn đóng, chậm đóng BHXH theo Điều 214, 215, 216. Đây là chế tài rất mạnh, nhưng tình trạng này vẫn cứ tiếp diễn. Như thế có nghĩa có nhiều vấn đề về cơ chế pháp luật chúng ta phải tiếp tục hoàn thiện.

Ví dụ như việc hình sự hóa vấn đề này. Qua báo cáo của Bộ Công an, việc có đủ cơ sở khởi tố, truy tố các doanh nghiệp về tội trốn đóng, chậm đóng BHXH cho người lao động đang gặp không ít khó khăn. Rồi quy định theo khoản 1, Điều 10 (Luật Công đoàn), Điều 14 (Luật BHXH) cho phép tổ chức công đoàn được khởi kiện doanh nghiệp có hành vi vi phạm về Luật BHXH gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động cũng đang rất vướng. Cái vướng ở đây chính là sự đồng bộ về mặt pháp luật. Cho nên giải pháp vẫn phải là tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng chế tài đủ sức răn đe. Cùng với đó, công tác thanh tra, kiểm tra cần phải được tăng cường, xử lý kịp thời.

PV: Theo ông, tới đây khi sửa đổi Luật BHXH, chúng ta cần có những điều chỉnh thế nào để vừa xử lý được câu chuyện doanh nghiệp nợ đọng, né tránh đóng BHXH, đồng thời thu hút được người lao động tham gia BHXH, giảm được số người rời khỏi hệ thống?

Ông Lê Đình Quảng: Có thể nói rằng, việc sửa Luật BHXH là một giải pháp căn cơ, lâu dài để giảm thiểu tình trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH của các doanh nghiệp. Đây là giải pháp hết sức quan trọng. Khi sửa luật, chúng ta cần tăng cường tính răn đe và nghiêm trị đối với các hành vi vi phạm về BHXH, đặc biệt là các hành vi trốn đóng, chậm đóng.

Như trên anh cũng có nhắc tới việc ngày càng có nhiều người rời khỏi hệ thống BHXH (nhận BHXH một lần), đây cũng là vấn đề cần phải được nhìn nhận kỹ lưỡng bởi nó ảnh hưởng rất lớn đến hệ thống an sinh xã hội của chúng ta. Tôi cho rằng, trong việc này cũng có một phần nguyên nhân từ việc các doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng BHXH cho người lao động.

Bởi thực tế hiện nay không ít người đang tham gia BHXH nhưng họ nhìn thấy rất nhiều người có tham gia BHXH mà bị ảnh hưởng quyền lợi, ví dụ như quyền lợi của hơn 200 nghìn người mà chúng ta nói ở trên. Chính vì thế không ít người nảy sinh tâm lý thôi thì cái gì tính được trước mắt thì tính bởi biết đâu sau này lại rơi vào trường hợp vậy. Ở đây có thêm một ý nữa đó chính là người lao động vẫn thiếu sự tin tưởng vào chính sách BHXH, cho nên họ mới rút ra khỏi hệ thống.

Vì thế, nếu chúng ta sửa Luật BHXH mà hạn chế được tối đa tình trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH thì sẽ tạo độ tin tưởng nhiều hơn vào chính sách BHXH. Đồng thời, nếu chúng ta xây dựng được chính sách BHXH linh hoạt hơn thì sẽ thu hút được thêm người lao động tham gia vào hệ thống. Lúc ấy những người đang tham gia họ sẽ cân nhắc kỹ việc lựa chọn ở lại hệ thống để được hưởng quyền lợi lâu dài chứ không rút BHXH một lần nữa.

PV: Xin cảm ơn ông!

BCAND