Nhưng nếu chỉ mở rộng hệ thống đèn đường theo kiểu truyền thống, chi phí điện năng sẽ là gánh nặng lớn cho ngân sách, chưa kể việc bảo trì, vận hành thủ công, lãng phí thời gian và nhân lực. Đây chính là lý do vì sao đèn chiếu sáng thông minh – tích hợp cảm biến, điều khiển tự động và công nghệ kết nối – đang được xem là một trong những thành tố quan trọng của đô thị thông minh.

Từ chiếu sáng thụ động đến điều phối thông minh

Ở các tuyến phố hiện nay, đa số đèn đường vẫn hoạt động theo giờ định sẵn hoặc theo công tắc cơ học. Điều này dẫn đến hiện tượng lãng phí điện vào ban ngày do lỗi cảm biến, chiếu sáng quá mức ở những nơi ít người qua lại, hoặc không kịp bật sáng ở các điểm nguy cơ khi có tình huống phát sinh.

Đèn chiếu sáng thông minh sử dụng cảm biến chuyển động, cảm biến ánh sáng và kết nối không dây để điều chỉnh độ sáng linh hoạt, theo lưu lượng người và xe, điều kiện thời tiết hoặc tình huống an ninh. Tại các tuyến đường ít người, đèn có thể giảm công suất xuống còn 30–40% và chỉ tăng sáng khi có phương tiện tiếp cận. Mô hình này đã được thí điểm tại một số quận của TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Cần Thơ và cho thấy mức tiết kiệm điện từ 40–60% so với chiếu sáng thông thường.

Không chỉ tiết kiệm điện, hệ thống chiếu sáng thông minh còn cho phép giám sát trạng thái hoạt động của từng đèn, tự động cảnh báo khi bóng hỏng, đo chất lượng điện và độ chói. Điều này giúp rút ngắn thời gian bảo trì, giảm nhân lực kiểm tra định kỳ, đồng thời kéo dài tuổi thọ của thiết bị.

Thêm lớp an ninh cho thành phố

Một ứng dụng khác ngày càng được chú ý là tích hợp camera giám sát vào trụ đèn thông minh. Các hệ thống chiếu sáng hiện đại có thể vừa chiếu sáng, vừa nhận diện biển số xe, phát hiện hành vi bất thường như tụ tập đông người, đỗ xe sai quy định, đập phá tài sản công… và gửi cảnh báo về trung tâm điều hành đô thị.

Một số nhà cung cấp giải pháp chiếu sáng thông minh tại Việt Nam đã triển khai tích hợp camera AI, cảm biến môi trường, microphone ghi âm bất thường vào thân đèn. Hệ thống dữ liệu thu được không chỉ phục vụ an ninh mà còn giúp chính quyền đánh giá mức độ an toàn giao thông, tần suất hoạt động theo giờ cao điểm, từ đó quy hoạch lại hệ thống đèn hiệu, biển báo hiệu quả hơn.

Tại TP. Thủ Đức (TP.HCM), một tuyến đường thử nghiệm sử dụng 30 trụ đèn thông minh tích hợp cảm biến ánh sáng – chuyển động – camera, sau 3 tháng vận hành đã ghi nhận mức tiêu thụ điện giảm hơn 55%, đồng thời hỗ trợ ghi lại 12 vụ vi phạm giao thông ban đêm.

Không chỉ là tiết kiệm điện

Theo tính toán của ngành điện lực, hệ thống chiếu sáng đô thị hiện chiếm khoảng 2% tổng sản lượng điện tiêu thụ quốc gia, nhưng tại một số thành phố lớn, con số này lên tới 5–6% chi tiêu điện lực đô thị. Với hàng chục nghìn bóng đèn công cộng mỗi đô thị, việc chuyển đổi sang đèn LED thông minh sẽ giúp tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách địa phương.

Ngoài ra, trong bối cảnh Việt Nam cam kết giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050, chiếu sáng thông minh là một trong những giải pháp “giảm carbon nhanh – chi phí thấp”. Các dự án chuyển đổi hiện nay hoàn toàn có thể huy động từ Quỹ Tiết kiệm năng lượng, vốn vay ưu đãi từ các tổ chức quốc tế hoặc hình thức đối tác công – tư (PPP) với doanh nghiệp công nghệ.

Cần cơ chế khuyến khích và chuẩn kỹ thuật rõ ràng

Dù tiềm năng lớn, nhưng việc triển khai chiếu sáng thông minh tại Việt Nam hiện vẫn manh mún, chủ yếu dựa vào các dự án thí điểm. Nhiều địa phương chưa có quy định cụ thể về tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình bảo trì hay đơn giá đầu tư phù hợp với mô hình thông minh. Điều này khiến các đơn vị quản lý ngần ngại chuyển đổi, do lo ngại phát sinh chi phí, thiếu hạ tầng điều hành và khó phối hợp với các hệ thống khác.

Một số chuyên gia kiến nghị cần sớm ban hành bộ tiêu chuẩn quốc gia về chiếu sáng đô thị thông minh, đồng thời xây dựng mô hình thí điểm liên quận/huyện để đánh giá hiệu quả tổng thể, thay vì mỗi nơi làm một kiểu. Cần có chính sách hỗ trợ tài chính ban đầu cho các địa phương khó khăn nếu chuyển đổi toàn bộ đèn chiếu sáng công cộng sang hệ thống thông minh.

Khi đô thị được “thắp sáng” bằng dữ liệu

Chiếu sáng không chỉ là ánh sáng vật lý. Trong đô thị thông minh, đèn đường còn là một điểm nút dữ liệu – vừa thu thập, vừa truyền dẫn, vừa cảnh báo và phản ứng. Đó là lý do nhiều quốc gia coi hạ tầng chiếu sáng là xương sống cho hệ thống điều hành đô thị hiện đại.

Việt Nam hoàn toàn có thể đi nhanh trong lĩnh vực này nhờ lợi thế đô thị trẻ, khả năng tích hợp công nghệ mới và nhu cầu thực tiễn cấp thiết. Chỉ cần một chiến lược triển khai có lộ trình, có chuẩn kỹ thuật và cơ chế tài chính hợp lý, đèn thông minh sẽ không chỉ tiết kiệm điện, mà còn thắp sáng tương lai đô thị an toàn và văn minh hơn.

Theo SHTT