Tại Hội thảo Khoa học quốc gia “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững”, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia nhấn mạnh vai trò của tiêu chuẩn trong thúc đẩy tăng trưởng xanh, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Tiêu chuẩn - công cụ kỹ thuật cho phát triển xanh

Trong tiến trình phát triển đất nước theo hướng bền vững, tiêu chuẩn hóa đang trở thành một công cụ kỹ thuật không thể thiếu, góp phần hiện thực hóa các chính sách về tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi năng lượng. Nếu coi thể chế là khung khổ pháp lý của phát triển, thì tiêu chuẩn chính là “ngôn ngữ chung” để kết nối giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học công nghệ.

Những năm gần đây, hoạt động tiêu chuẩn hóa của Việt Nam được định hướng gắn chặt với các mục tiêu quốc gia về bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu. Các TCVN không chỉ là những quy định kỹ thuật khô khan, mà còn là công cụ để cụ thể hóa các chính sách về phát triển bền vững, hướng dẫn doanh nghiệp chuyển đổi sản xuất, tiêu dùng và thương mại theo hướng xanh, minh bạch và hiệu quả.

Hiện nay, hệ thống TCVN đã đạt hơn 14.200 tiêu chuẩn, trong đó trên 400 tiêu chuẩn liên quan trực tiếp đến tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.

Tiêu chuẩn tạo ra bộ tiêu chí đo lường và đánh giá, giúp định hướng sản xuất, thương mại hóa sản phẩm xanh, thúc đẩy đổi mới công nghệ và sản xuất sạch hơn. Thông qua đó, doanh nghiệp có cơ sở để tiếp cận các cơ chế thị trường mới như tín chỉ carbon, dán nhãn sinh thái, hay đánh giá ESG..., những yếu tố ngày càng quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hiện nay, hệ thống TCVN đạt hơn 14.200 tiêu chuẩn, trong đó trên 400 tiêu chuẩn liên quan trực tiếp đến tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Tỷ lệ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế đạt khoảng 65%, phản ánh nỗ lực mạnh mẽ trong hội nhập và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Các lĩnh vực ưu tiên gồm quản lý môi trường, năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh và giao thông xanh.

Trong nhóm tiêu chuẩn môi trường và khí nhà kính, Việt Nam đã ban hành hàng chục TCVN dựa trên bộ ISO 14000 và ISO 14064, giúp doanh nghiệp thiết lập hệ thống quản lý môi trường, kiểm kê phát thải và xây dựng báo cáo bền vững. Đây cũng là nền tảng kỹ thuật cho việc hình thành thị trường carbon trong nước - một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Chiến lược Tăng trưởng xanh.

Lĩnh vực năng lượng đang được tiêu chuẩn hóa mạnh mẽ với hơn 40 TCVN về sử dụng năng lượng hiệu quả, trong đó có 37 TCVN quy định hiệu suất năng lượng cho hầu hết các loại thiết bị gia dụng, thương mại và công nghiệp. Các tiêu chuẩn này được xây dựng trên cơ sở tham khảo tài liệu quốc tế, kết hợp thử nghiệm và khảo sát thực tế hoạt động của doanh nghiệp tại Việt Nam. Cùng với bộ tiêu chuẩn TCVN ISO 50001 và các tiêu chuẩn liên quan, hệ thống TCVN đã góp phần định hình khung quản lý năng lượng trong công nghiệp, thúc đẩy đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu suất và tiết kiệm tài nguyên năng lượng.

Cùng với đó, năng lượng tái tạo cũng là lĩnh vực được chuẩn hóa sâu rộng, với 34 TCVN về điện gió, 40 TCVN về điện mặt trời, 18 TCVN về pin lưu trữ và 7 TCVN về pin nhiên liệu. Các tiêu chuẩn này được hài hòa với bộ IEC 61400 và IEC 62933, cung cấp khung kỹ thuật cho đánh giá an toàn, thử nghiệm, vận hành và kết nối lưới điện. Hệ thống tiêu chuẩn này không chỉ bảo đảm tính đồng bộ và an toàn cho hạ tầng năng lượng tái tạo, mà còn góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và mở rộng ứng dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng trong sản xuất - tiêu dùng.

Không chỉ dừng ở lĩnh vực công nghiệp, tiêu chuẩn còn lan tỏa mạnh mẽ vào nông nghiệp và tiêu dùng. Hệ thống TCVN về nông nghiệp hữu cơ, VietGAP và truy xuất nguồn gốc giúp người sản xuất nâng cao giá trị nông sản, đồng thời đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường quốc tế. Các tiêu chuẩn về thiết kế bao bì xanh, ghi nhãn môi trường hay tái chế chất thải cũng góp phần hình thành mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm thiểu rác thải nhựa và khuyến khích tiêu dùng bền vững.

Một điểm nhấn khác là nhóm tiêu chuẩn về đô thị thông minh. Đến nay, Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố 32 TCVN, trong đó nhiều tiêu chuẩn tương đương với bộ ISO 37100 - 37125, làm cơ sở đánh giá và quy hoạch phát triển đô thị xanh, thông minh, thích ứng biến đổi khí hậu. Tương tự, nhóm tiêu chuẩn về xe điện, pin lưu trữ và thiết bị sạc (ISO 6469, ISO 15118...) giúp bảo đảm an toàn và đồng bộ hạ tầng giao thông xanh.

Trong khi đó, lĩnh vực hydro và nhiên liệu xanh mới đang được Việt Nam nghiên cứu hài hòa với các bộ tiêu chuẩn quốc tế của ISO/TC197 và IEC TC105. Dù còn mới mẻ, nhưng đây sẽ là nền tảng quan trọng cho phát triển năng lượng sạch và nền kinh tế carbon thấp trong tương lai.

Định hướng phát triển hệ thống tiêu chuẩn phục vụ chuyển đổi xanh

Có thể nói, tiêu chuẩn là “hạ tầng mềm” của phát triển bền vững, vừa là công cụ kỹ thuật, vừa là phương tiện điều tiết thị trường. Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang mô hình kinh tế xanh và trung hòa carbon, việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống TCVN có ý nghĩa chiến lược đối với Việt Nam.

Giai đoạn tới, công tác tiêu chuẩn hóa cần được tiếp cận theo hướng tổng thể và liên ngành, gắn chặt với các chương trình quốc gia về tăng trưởng xanh, chuyển đổi năng lượng và kinh tế tuần hoàn. Các lĩnh vực ưu tiên bao gồm năng lượng mới, vật liệu tái chế, quản lý carbon, đô thị thông minh và quản trị ESG. Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế, trao đổi chuyên gia, nâng cao năng lực thử nghiệm và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc áp dụng tiêu chuẩn.

Cùng với quá trình xây dựng mới, việc đánh giá, rà soát và cập nhật tiêu chuẩn cũ cũng rất quan trọng nhằm phù hợp với thực tiễn sản xuất kinh doanh và yêu cầu hội nhập. Khi tiêu chuẩn trở thành một phần trong quản trị doanh nghiệp, nó sẽ giúp tối ưu chi phí năng lượng, giảm rủi ro môi trường, nâng cao năng suất và mở rộng cơ hội xuất khẩu.

Thực tiễn đã chứng minh tiêu chuẩn không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn là “hộ chiếu kỹ thuật” để hàng hóa Việt Nam bước vào các thị trường khó tính. Ở cấp độ quốc gia, tiêu chuẩn góp phần tạo dựng môi trường kinh doanh minh bạch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm an sinh xã hội và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Trong chiến lược phát triển tới đây, tiêu chuẩn hóa cần được xem là cầu nối giữa khoa học công nghệ, quản lý nhà nước và sản xuất, giúp rút ngắn khoảng cách đổi mới sáng tạo, khuyến khích đầu tư vào công nghệ sạch và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đầu tư cho tiêu chuẩn hóa chính là đầu tư cho tương lai. Một hệ thống tiêu chuẩn mạnh, đồng bộ, cập nhật với xu hướng toàn cầu sẽ giúp Việt Nam chủ động thích ứng với yêu cầu phát triển xanh, từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và khẳng định vị thế của nền kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển bền vững.

Theo PTT